Gerçeğe Uzak Kalmayın - İRAN'IN MİLLİ GÜVENLİĞİ VE SÜNNİ BELUÇLAR
Anasayfam Yap    -
Reklam     -
Kunye     -
Son Mansetler    -
Iletisim                                 
Facebook    -
TALİBAN AFGANİSTAN'DA ABD'YE PES ETTİRDİ
İZMİR'İN DAĞLARINDA ÇİÇEKLER AÇTI SU KALMADI
İSRAİL'İN PKK'YA DESTEĞİ DEVAM EDİYOR
AŞIRI DEMİRELCİ KUTLULAR VEFAT ETTİ
Karakter boyutu :13 Punto15 Punto17 Punto19 Punto

İRAN'IN MİLLİ GÜVENLİĞİ VE SÜNNİ BELUÇLAR

İRAN'IN MİLLİ GÜVENLİĞİ VE SÜNNİ BELUÇLAR
2021-02-25 08:06:04


BABEK ÅžAHİT 



İran’ın güneydoÄŸusunda yaÅŸamakta olan Beluç etniÄŸinin sosyo-kültürel yapısı ve kolektif siyasal hareketliliÄŸi İran’ın bölgesel istikrar açısından önem taşırken bu bölgenin kendine özgü jeo-stratejik ve jeopolitik özellikleri ülkenin millî güvenliÄŸi açısından özgül nitelikler ve önemlilikler taşımaktadır. Bu baÄŸlamda İran’ın güvenlik zihniyeti Beluç etniÄŸinin yoÄŸun olarak yaÅŸadığı Sistan ve Beluçistan Eyaleti’ni İran’ın en krize eÄŸilimli bölgesi olarak algılamaktadır. Ülke geniÅŸliÄŸinin %11’ini içeren Sistan ve Beluçistan Eyaleti, Pakistan ve Afganistan ile toplam 1200 km ve Umman Denizi ile 300 km sınır hattına sahiptir ve bu açıdan İran’ın doÄŸu sınırlarının güvenliÄŸi ve açık sulara açılması açısından da kritik öneme sahiptir. Bölgede yükselmekte olan etno-milliyetçi duygular, mezhep temelli taleplerin artması, Selefi-cihatçı örgütlerin faaliyetleri ve uyuÅŸturucu kaçakçılığı bölge güvenliÄŸini tehdit eden önemli faktörlerdir. Öte yandan Umman Denizi kıyısının jeopolitiÄŸi ve Çabahar liman kenti üzerinden yapılan uluslararası ticaretin transit hattı, stratejik deÄŸer taşımaktadır. Bu çalışmada yoÄŸun olarak Sistan ve Beluçistan eyaletinde yaÅŸayan Sünni Beluç etniÄŸinin nüfus dağılımı ele alındıktan sonra İran’ın millî güvenliÄŸi açısından önem taşıyan jeopolitik özellikleri incelenmiÅŸtir.



Beluç EtniÄŸinin Nüfusu ve Dağılımı



İran’ın diÄŸer etniklerinde olduÄŸu gibi Beluç etniÄŸinin de nüfusu ve coÄŸrafî dağılımı konusunda kesin ve net rakamları söylemek oldukça zordur. Bu da İran’da etnik temelli nüfus sayımının yapılmamasından kaynaklanmaktadır. Genel olarak Sistan ve Beluçistan Eyaleti Sistan bölgesi(1) ve Beluçistan bölgesi(2) olarak iki farklı jeo-kültürel bölgeden oluÅŸmaktadır. Sistan jeo-kültürel bölgesi eyaletin kuzey kısımlarını ve Beluçistan jeo-kültürel bölgesi güney kısımlarını kapsamaktadır. Bu baÄŸlamda Zabol kenti Sistan jeo-kültürel bölgesinin merkezi ve Zahidan kenti Beluçistan jeo-kültürel bölgesinin merkezidir. Bu iki farklı jeo-kültürel bölge doÄŸal coÄŸrafî koÅŸullar olarak da birbiriyle ayrılmaktadırlar. Sistan bölgesi 15,917 km² yüzölçümü geniÅŸliÄŸiyle eyaletin kuzeyinde Hrimend Nehri’nin çevresinde oluÅŸan alüvyon ovasında yer alırken Beluçistan bölgesi 172,305 km² yüzölçümü geniÅŸliÄŸiyle daÄŸlık bölge olarak eyaletin güneyinde yer almaktadır ve kuzeyden Lut Çölü ve güneyden Umman Denizi ile çevrilmiÅŸtir.



Bazı kaynaklar dünya genelinde toplam 68,000,000(3) Beluç’un yaÅŸadığını ileri sürmektedirler. Bu kaynakların açıkladığı istatistiklere göre dünyanın çeÅŸitli ülkelerinde yaÅŸayan Beluçların nüfus dağılımı ÅŸu ÅŸekildedir:





Beluç etniÄŸinin çoÄŸunluÄŸu Sünni Hanefi mezhebine mensuptur ve azınlıkta olan Åžii Beluçlar, İranÅŸehir kentine baÄŸlı Kirman eyaletinin sınırında bulunan ilçelerde yaÅŸamaktadır. Beluçistan bölgesi coÄŸrafi olarak Kuzey Beluçistan (Afganistan’ın Kanadahar, Nimruz ve Zerenc vilayetleri), Batı Beluçistan (İran’ın Sistan ve Beluçistan eyaleti) ve DoÄŸu Beluçistan yani Pakistan’ın Beulçistan eyaletine bölünmektedir. İran’da yaÅŸayan Beluç etniÄŸi yoÄŸun olarak Sistan ve Beluçistan eyaletinde yaÅŸamaktadır. Bunun yanı sıra Kirman Eyaleti’nin NermaÅŸir, Rigan, Fehrec, Kale Genc, Menucan, Kehnuc, Güney Horasan Eyaleti’nin Nehbendan, Serehs, Kainat, SerbiÅŸe, Hacı Abad, Hürmüzgan Eyaleti’nin Cask, Sirik, BeÅŸagerd, Laristan, Bender-i Abbas ve Bender-i Lenge kentlerinde de yaÅŸadıkları bilinmektedir. Bölgenin ekonomik geri kalmışlığından ve coÄŸrafî koÅŸullarının zorluÄŸundan dolayı son dönemlerde bazı Beluç grupları İran’ın Gülistan(10), Mazenderan(11) ve Yezd eyaletlerine göç etmiÅŸtir ve bu eyaletlerin büyük kentlerinde Beluç köyleri ve mahalleleri oluÅŸturmuÅŸlar. Bazı Beluç yazarları İran’da yaÅŸayan Beluçların nüfusu dağılımını ÅŸu ÅŸekilde ele almaktadır:





Sistan ve Beluçistan Eyaleti’nde yaÅŸamakta olan Beluç etniÄŸinin sosyo-kültürel yapısının önemli özelliklerinden biri güçlü bir aÅŸiret yapılanmasına sahip olmasıdır. BeluçluÄŸu bir üst kimlik olarak kabul eden bu aÅŸiretlerin kentlere göre dağılımı ÅŸu ÅŸekildedir:





İran’ın Millî GüvenliÄŸi ve Sistan ve Beluçistan JeopolitiÄŸi



İran’ın güneydoÄŸusunda bulunan Sistan ve Beluçistan Eyaleti, 180,726 km² yüzölçümüyle İran’ın ikinci büyük vilayetidir ve İran topraklarının %11’ini kapsamaktadır. Sistan ve Beluçistan Eyaleti, doÄŸu ve güneydoÄŸudan 900 km Pakistan, 300 km Afganistan, güneyden 300 km Umman Denizi, kuzey ve kuzeybatıdan 190 km Güney Horasan Eyaleti ve batı ve güneybatıdan 580 km Kirman Eyaleti ve 165 km Hürmüzgan Eyaleti ile sınırı vardır.





İran İstatistik Merkezi’nin 2017 yılında yaptığı nüfus sayımına göre Sistan ve Beluçistan Eyaleti, 2,775,014 nüfusa sahiptir. Bu nüfusun 1,345,642’si ÅŸehirlerde ve 1,427,332’si köylerde yaÅŸamaktadır ve 2,040 kiÅŸi göçebe aÅŸiretlerin nüfusunu oluÅŸturmaktadır. Nüfus yoÄŸunluÄŸu bakımından İran’ın 29’cü eyaletidir ve kilometrekareye düÅŸen insan sayısı 13’tür. Bu açıdan İran’ın en az nüfus yoÄŸunluÄŸuna sahip olan eyaletlerinden biridir.



Bu eyaletin en önemli yükseklikleri Teftan (4042 m), Bezman (3497 m), Hace (900 m) daÄŸlarıdır. Önemli nehirleri ise Hirmend, Bempur, Serbaz, Kacu ve Kehir, Bahukelat ve MaÅŸkid nehirleridir. Hirmend nehri su kaynakları açısından hayatî önem taşımaktadır ve bölgenin yaÅŸam damarıdır. Eyalette sadece 2 göl bulunmaktadır. Bunlar da Hamun ve Cazmuriyan gölleridir. Hamun Gölü, 4,000 km² geniÅŸliÄŸi ve 5 metre derinliÄŸiyle İran’ın en büyük tatlı su gölüdür ve Puzek, Saburi ve Hirmend olarak üç bölümden oluÅŸmaktadır. Cazmuriyan Gölü ise Mukran ve Åžahsuvaran daÄŸları arasında yer almaktadır.



Sistan ve Beluçistan Eyaleti’nin Umman Denizi’nin kıyısında bulunarak bu denizle 300 km sınır hattına sahip olması ve uluslararası suyollarının stratejik ve önemli güzergâhlarından birine yakınlığı sebebiyle Orta Asya ülkeleri ve Afganistan için açık sulara açılma olanağını saÄŸlamaktadır.



Sistan ve Beluçistan Eyaleti’nin sınırları açısından önem taşıyan ilk faktör İran-Afganistan ve İran-Pakistan sınırında bulunan sınır kentleri, sınır çarşıları ve sınır kapılarıdır. Sistan ve Beluçistan’ın sınır kentleri ve sınırın sıfır noktasına mesafeleri ÅŸu ÅŸekildedir: Dost Muhammed 1 km – Zehek 2 km – Mircave 2 km – PiÅŸin 8 km – Calık 12 km – Zahedan 28 km – Muhammedi 41 km – Seravan 45 km – Rasek 46 km – Negur 52 km – Sirkan 54 km – Hidveç 70 km – Serbaz 75 km – Suran 77 km – HaÅŸ 78 km – GeÅŸt 86 km – Zaobli 90 km – Nukabad 91 km.



Günümüzde Sistan ve Beluçistan Eyaleti’nde 7 sınır çarşısı aktiftir. Bunlardan 2’si İran-Afganistan sınırında ve 5’iİran-Pakistan sınırında bulunmaktadır. Bölgesel ekonomi açısından önem taşıyan ve İran ekonomisini karadan Afganistan ve Pakistan’a baÄŸlayan bu sınır çarşıları Milek, GomÅŸad, Mircave, PiÅŸin, Kuhek, Çalık ve Rimdan sınır çarşılarından ibarettir. Ayrıca Sistan ve Beluçistan Eyaleti’nde 7 gümrük kapısı bulunmaktadır ve yolcu geçiÅŸi sadece Milek ve Mircave sınır kapılarından yapılmaktadır. Milek sınır kapısı Afganistan sınırında ve Mircave sınır kapısı Pakistan sınırında bulunmaktadır ve bu ülkelere yapılan resmî yolcu geçiÅŸleri bu kapılar üzerinden yapılmaktadır.



Bunlara ek olarak Sistan ve Beluçistan Eyaleti’nde toplam 16 deniz iskelesi bulunmaktadır. Umman Denizi’nin kıyısında bulunan bu iskeleler, Åžehit BeheÅŸti, Åžehit Kelanteri, Heft-i Tir (balıkçı iskelesi), Pesa-Bender, Beris, Remin, Tis, Kenarek, Pezm, Tong, Galek (Zerabad), DMO (askerî), İran Bender, Mensur (bot üretimi), Hava Kuvvetleri (eÄŸlence-Kenarek’in kuzeyi) ve Kenarek Su Arıtma iskelelerinden ibarettir. Bu iskeleler Çabahar kentinin Denizcilik ve İskeleleri Genel MüdürlüÄŸü bünyesinde ve denetiminde çalışmaktadırlar.



Sistan ve Beluçistan Eyaleti granit (199,423,000 ton), bakır (36,054,000 ton), kromit (340,000 ton), titanyum (22,714,000 ton), demir (193,000,000 ton), altın (3,669,000 ton), antimon (160,000 ton), mermer (11,177,000 ton) ve demir taşı (210,869,000 ton) madenlerine sahip olarak İran’ın zengin maden rezervlerine sahip olan eyaletlerinden biridir.



Sistan ve Beluçistan Eyaleti’nin jeo-ekonomisi açısından önem taşıyan ve belki de en önemli faktörü Çabahar liman kentinin(12) bu eyalette bulunmasıdır. Bu baÄŸlamda Çabahar liman kentinin Hürmüz BoÄŸazı dışında bulunması, uluslararası sulara en yakın liman olması, dünyanın doÄŸusunu batıya baÄŸlayan koridorun en güney noktasında yer alması, Afganistan ve Orta Asya’ya yapılan transit yolunun üzerinde bulunması ve İran’ın tek okyanus limanı olmasından dolayı önem taşımaktadır.



Çabahar liman kenti 13,162 km² yüzölçümüyle Sistan ve Beluçitsan Eyaleti’nin %7 geniÅŸliÄŸini oluÅŸturarak eyaletin merkezi olan Zahidan kenti ile 682 km mesafeye sahiptir. Åžu an Çabahar liman kentinde sadece Åžehit BeheÅŸti ve Åžehit Kelanteri liman iskeleleri aktiftir. Birbirleriyle 5 km mesafesi olan bu iki liman iskelesi İran’ın açık sulara açılması açısından stratejik öneme sahiptir. Åžehit BeheÅŸti iskelesi 240 hektarlık bir alanda inÅŸa edilmiÅŸtir ve 5 iskeleden oluÅŸmaktadır. Åžehit Kelanteri iskelesi ise 30 hektarlık bir alanda inÅŸa edilmiÅŸtir ve 4 iskeleden oluÅŸmaktadır. Bu 4 iskeleden 1’i küçük yerel iskele olarak polis kuvvetinin mülkiyetindedir. Ayrıca Çabahar liman kentinin yakınında bulunan Kenarek limanı İran’ın en aktif ve önemli ticarî limanlarından biridir. İranlı uzmanlara göre bölgenin sınır güvenliÄŸi temin edilerek Kenarek limanının geliÅŸtirilmesiyle İran ekonomisi Umman Denizi ve Hint Yarımadası ticaretinde merkezî konuma taşınabilir(13).



İran’ın millî güvenliÄŸi açısından önem taşıyan bir diÄŸer jeo-ekonomik faktör, Sistan ve Beluçistan Eyaleti’nin kuzey-güney transit yolunun üzerinde bulunmasıdır. İranlı uzmanlara göre bu özellik, uluslararası öneme sahiptir ve İran-Orta Asya iliÅŸkilerinin önemli bir faktörü haline gelebilme potansiyelini taşımaktadır. İran’ın güneyini kuzeye baÄŸlayan bu yol, Çabahar liman kentinden baÅŸlayarak İranÅŸehir, HaÅŸ ve Zahidan kentlerinden geçtikten sonra İran-Afganistan sınırında bulunan Zabol kentinin Milek köyüne baÄŸlanmaktadır. Buradan da Afganistan’ın kuzeyi ve DoÄŸarun sınır noktası üzerinden Serehs, Bacgiran ve Lütuf-Abad sınır bölgeler aracılığıyla İran’ı Orta Asya’ya baÄŸlamaktadır. Böylece bu transit yolunun geliÅŸtirerek Çabahar liman kentini Afganistan ve Orta Asya ülkelerine baÄŸlanması İran’ın ulusal ekonomisi açısından önemli faktördür..



İranlı analizörlere göre Sistan ve Beluçistan Eyaleti’nin transit yollarının geliÅŸtirilmesi, İran’ın güneyini kuzeye baÄŸlayarak ekonomik karşılıklı bağımlılık oluÅŸturup çevre bölgelerle merkezi bölgeler arasındaki ekonomik-toplumsal ayrışmayı hafifletebilir(14). Bu doÄŸrultuda Çabahar-Milek 900 kilometrelik transit yolunun yapılması ve Çabahar-Milek demiryolu hattının tamamlanarak Çabahar kentini, Serhes demiryolu hattına baÄŸlaması önem arz etmektedir. Böylece bölge ekonomisi açısından son derece kritik öneme sahip olan Çabahar liman kentini İran-Afganistan’ın sınırında bulunan Milek kentine baÄŸlayacaktır. Ayrıca Sistan ve Beluçistan Eyaleti’nin ECO’nun iletiÅŸim yörüngesi üzerinde bulunması ve Zahidan-Pakistan demiryolu hattının bu eyaletten geçmesi bölge ekonomisini canlandırma potansiyeline sahiptir.



İran’ın güneyinin jeopolitiÄŸiyle ilgi yapılan çeÅŸitli araÅŸtırmalara göre İran’ın stratejik kaderi Hürmüz BoÄŸazı’na baÄŸlıdır. Bu da tüm avantajlarına raÄŸmen bir alternatifinin olmamasından dolayı bir dezavantajdır. Bu yüzden Sistan ve Beluçistan bölgesi özellikle de Çabahar liman kenti İran’ın açık sulara baÄŸlantısının devam etmesi açısından Hürmüz BoÄŸazı için bir alternatif olarak düÅŸünülebilir. Böylece İran devleti Hürmüz BoÄŸazı’na olan stratejik baÄŸlılığını azaltmak amacıyla uluslararası ticaretinin bir bölümünü Çabahar liman kentine aktarabilir.





Sistan ve Beluçistan Eyaleti’nin diÄŸer jeo-ekonomik özellikleri Zabol Özel İktisadî Bölge baÄŸlamında yapılan faaliyetler, eyaletin zengin madenlere sahip olması, sanayi üretim için yeterli su kaynaklarına sahip olması ve doÄŸal gaz yataklarına yakınlığıdır.



Bölgenin güvenliÄŸi açısından Sistan ve Beluçistan Eyaleti’nde yükselmekte olan mezhep ve etnik temelli hareketlerin siyasallaÅŸarak örgütlenmeleri önemli tehdit unsuru sayılmaktadır ve iç ve dış faktörler olarak iki farklı merciden etkilenmektedir. İç faktörler bölgenin refah oranının düÅŸük olması, ekonomik geri kalmışlığı ve devletin merkeziyetçi ve mezhepçi politikalarına tepki olarak yükselen mezhepçi ve etno-milliyetçi duyguların örgütlenmesi ve dış faktörler Pakistan Beluçlarıyla mezhep ve etnik homojenliÄŸi ve ABD baÅŸta olmak üzere yabancı devletlerin Afganistan’ın sınır bölgelerindeki varlığıdır.



İran’ın %90 nüfusu ülkenin %45 geniÅŸliÄŸini oluÅŸturan batı kısmında yaÅŸamaktadır ve sadece nüfusun %10’lük bir bölümü ülkenin %55 geniÅŸliÄŸini oluÅŸturan doÄŸu kısmında yaÅŸamaktadır. Bu nüfus dengesizliÄŸine raÄŸmen İran’ın stratejik madenlerinin %70’i ve güney sahillerinin %70’i doÄŸu kısımda yer almaktadır ve ülkenin batı kısmı doÄŸu kısmına göre açık bir farkla daha çok kalkınmıştır. Bu da ülkenin doÄŸu bölgeleri özellikle de güneydoÄŸusunu çeÅŸitli yönlerden savunmasız kılmaktadır ve muhtemel bir kriz ortamında istikrarsızlaÅŸmaya müsait bir ortam oluÅŸturmaktadır. BaÅŸka bir ifadeyle Sistan ve Beluçistan Eyaleti, İran’ın en krize eÄŸilimli bölgesidir.





Kısacası, tüm bu faktörler dikkate alınarak Sistan ve Beluçistan Eyaleti’nin güvenliÄŸini etkileyen jeopolitik ve jeo-ekonomik faktörleri ÅŸu ÅŸekilde özetleyebiliriz(15):







İran’ın Millî GüvenliÄŸi ve Sünni Beluçlar



İran İstatistik Merkezi’nin 2007 yılında yaptığı nüfus sayımına göre(16) Sistan ve Beluçistan Eyaleti’nin 1,646,950 nüfusunu Ehli Sünnet mezhebine mensup kiÅŸiler oluÅŸturmaktadır(17). Bu açıdan İran’ın ikinci en büyük Sünni eyaletidir ve en çok Sünni nüfus yüzdesine sahiptir. Bu eyalette Zabol kenti dışında(18) tüm ÅŸehirlerin %60-%95 nüfus oranını Sünni mezhebine mensup kiÅŸilerden oluÅŸturmaktadır. Åžiiler daha çok eyaletin kuzey kısmında yer alan Zabol, Zehek ve Zahidan kentlerinde ve Bezman, Delgan ve İranÅŸehir kentlerinin ilçelerinde yaÅŸamaktadır.



Mevlevî unvanıyla anılan Sünni din adamları Sistan ve Beluçistan Eyaleti’nde yaÅŸayan Ehli Sünnet içinde ciddî bir ağırlıkları vardır. Özellikle dinî eÄŸitimlerini Pakistan, Suddî Arabistan ve Hindistan medreselerinde tamamlayan Mevleviler toplum tarafından ciddî bir itibar görmektedir. Sünnî imamlar din derslerini bu Mevleviler yanında aldıktan sonra Zahidan kentinin Mekki Camii merkez olmak üzere eyalet genelinde İslamî TebliÄŸ yapmaktadırlar. Yani Sistan ve Beluçistan Eyaleti’nde bulunan Mekki Camii, eyalette yaÅŸayan dindar Sünnilerin merkezidir. 1979 İran Devrimi sonrasında Serdaran terimiyle anılan Beluç aÅŸiret reislerinin zayıflaması sonucunda Mevlevilerin mezhepsel rollerinin yanı sıra toplumsal ve siyasal rolleri de artmıştır. Ayrıca eyalet dışında da İslamî tebliÄŸe yönelerek düzenli olarak Pakistan TebliÄŸ Cemaati’nin toplantılarına da katılmaktadırlar.



Resmi kurumlar tarafından yayınlanan istatistiklere göre Sistan ve Beluçistan Eyaleti genelinde 256 farklı aÅŸiret bulunmaktadır. Bunların her birinin kendine özel gelenek ve görenekleri ve aÅŸiret içi hiyerarÅŸik yapılanma biçimleri vardır ve bir sıra aÅŸiret içi ve dışı farklı toplumsal davranışlar sergilemektedirler. Bu toplumsal davranışlar, çoÄŸu zaman İran yasaları ve İran’ın millî çıkarlarına ters düÅŸmektedir ve bundan dolayı bölgesel güvensizliÄŸin önemli etmenlerinden biri olarak algılanmaktadır. Bu 256 aÅŸiretten 120 aÅŸiret Sistan jeo-kültür bölgesinde ve 136 aÅŸiret Beluçistan jeo-kültür bölgesinde yaÅŸamaktadır. Beluçların ırkıyla ilgili ciddî ve kapsamlı bilimsel araÅŸtırmalar yapılmamıştır. Bazı bilim adamları Beluçları, HabeÅŸi ırkından, bazıları Arap, bazıları da Dravidi olduÄŸunu söylemektedirler(19).



Sistan ve Beluçistan Eyaleti baÄŸlamında İran’ın millî güvenliÄŸini tehdit eden en önemli faktör bölgede faaliyet gösteren Sünni selefi-cihatçı ve Beluç milliyetçisi örgütlerdir. İranlı uzmanlar bölgede yükselmekte olan mezhep ve etnik temelli siyasal hareketleri ÅŸu nedenlere baÄŸlamaktadırlar(20):





Sistan ve Beluçistan Eyaleti’nde yükselmekte olan mezhep temelli hareketlerin temelindeki en önemli faktör İran Sünnileri üzerindeki devlet baskısıdır. İran Sünnileri, kendi mezhepleri çerçevesinde en doÄŸal ve insani haklarından mahrum bırakılarak ayrımcılığa tabi tutulmaktadırlar. Yani Sünnilerin mezhep temelli siyasal hareketliliÄŸi İran İslam Cumhuriyeti’nin Åžiici baskına tepki olarak geliÅŸmiÅŸtir. Sünni Beluçlar içindeki yaygın kanıya göre İran her ne kadar İslam BirliÄŸi sloganı verse de pratikte ÅžiiciliÄŸi ön planda tutarak Sünnileri güvenlik tehdidi ve düÅŸman olarak görmektedir. Ayrıca bölgenin refah oranının düÅŸük olması Beluçlarların göreli yoksulluk hissine kapılmalarına neden olmuÅŸtur. Buradaki en önemli kanı Beluçların Sünni olduklarından dolayı Åžii-Fars Tahran yönetimi tarafından yoksul bir yaÅŸama mahkum edilmeleri kanısıdır. Buna ek olarak Tahran yönetiminin Fars milliyetçiliÄŸi güdümlü hareket etmesi Beluçlar içinde tepkisel etno-milliyetçiliÄŸe yol açmıştır.



Sistan ve Beluçistan Eyaleti’nde faaliyet gösteren ve Ehl-i Sünnet mezhebine mensup Beluç etniÄŸi ve İran Sünnilerinin haklarını savunduklarını iddia eden örgütler ÅŸunlardan ibarettir:





İran’ın Sistan ve Beluçistan Eyaleti’nde faaliyet gösteren etnik ve mezhep temelli örgütler üç ana kategoride deÄŸerlendirilmelidir. Birinci kategori, selefi ve cihatçı düÅŸünceyi benimseyen örgütlerden oluÅŸmaktadır. Bu örgütlerin faaliyet merkezi Pakistan’ın Beluçistan eyaletidir ve Suudî Arabistan, BirleÅŸik Arap Emirlikleri ve Kuveyt devletleri tarafından finanse edilmektedirler. Ayrıca uluslararası Sünni cihatçı örgütler ve ÅŸebekeyle de yakın iliÅŸkileri vardır. İkinci kategori, Federal İran’ı savunan Beluç milliyetçisi örgütleridir. Bu örgütlerin faaliyet merkezi İsveç baÅŸta olmak üzere Avrupa ülkeleridir. Silahlı mücadeleyi reddetmektedirler. Sivil mücadeleyle inanan İran’ın diÄŸer etnik temelli örgütleriyle yakın iliÅŸkilerivardır. Bu kategoride yer alan örgütlerin faaliyetleri, konferanslar düzenlemek, habercilik ve insan hakları merkezleri ile irtibata geçmek üzerine yoÄŸunlaÅŸmıştır. Üçüncü kategori ise silahlı mücadeleye inanan Beluç etno-milliyetçisi örgütlerdir. BirleÅŸik Beluçistan idealini savunan bu örgütlerin faaliyet merkezi İngiltere’nin baÅŸkenti Londra kentidir ve İngiltere devleti tarafından desteklendikleri iddia edilmektedir.



Bu örgütlerin yanı sıra Suudî Arabistan, Kuveyt ve BirleÅŸik Arap Emirlikleri tarafından finanse edilen çeÅŸitli televizyon kanalları Sistan ve Beluçitsan Sünnilerine yönelik yayın yaparak bölge halkının kitlesel psikolojini etkilemeye çalışmaktadırlar. Bu TV kanalları ise Nur TV, Visal-ı Hak TV, Kelime TV ve Tevhit TV kanallarından ibarettir. 



Peki, İran devleti, Sistan ve Beluçistan Eyaleti’nin etnik ve mezhep yapısı üzerinden İran’ın millî güvenliÄŸini tehdit eden bu faktörler karşısında nasıl bir yol haritası izlemeÄŸi düÅŸünmektedir? Bu baÄŸlamda Bu baÄŸlamda yapılan çeÅŸitli akademik ve stratejik çalışmalar ve analizler genel olarak ÅŸu kısa ve uzun vadeli stratejileri önermektedirler:





Sonuç



İran’ın güneydoÄŸusunda bulunan ve ülkenin %11 yüzölçümünü oluÅŸturan Sistan ve Beluçistan Eyaleti kendine özgü jeo-kültürel ve jeo-ekonomik özelliklerinden dolayı İran’ın millî güvenliÄŸi ve bölgesel jeopolitiÄŸi açısından çeÅŸitli yönlerden farklı önemlilik arz etmektedir. Bunların içinde en önemli olanlar eyalet sakinlerinin çoÄŸunluÄŸunu oluÅŸturan Ehli Sünnet içinde İran’ın Åžiilik merkezli politikalarına tepki olarak geliÅŸen Selefî ve cihatçı eÄŸilimlerin yükselmesi ve bu eÄŸilimlerin örgütlenerek siyasallaşıp dış destek alabilmesi, İran’ın Fars milliyetçiliÄŸi ve merkeziyetçi politikalarına tepki olarak yükselmekte olan Beluç etno-milliyetçiliÄŸi, İran’ın açık sulara baÄŸlantısını ve uluslararası ticaretinin devam etmesi yönünde Çabahar liman kentinin ekonomik deÄŸeri, İran için stratejik deÄŸer taşıyan Hürmüz BoÄŸazı’na tekel baÄŸlılığı azaltmak için Umman Denizi’nin güzergâhları, bölgenin toplumsal yapısından ve nüfus yoÄŸunluÄŸunun az olmasından kaynaklanan krize eÄŸilimli olması, uluslararası uyuÅŸturucu kaçakçılığının transiti yolu üzerinde bulunması ve uyuÅŸturucu kartelleriyle ile savaÅŸ lortlarının bölgede aktif olup geniÅŸ bir ÅŸebekeye sahip olması, Suudî Arabistan, BirleÅŸik Arap Emirlikleri ve Kuveyt baÅŸta olmak üzere Basra Körfezi ülkelerinin bölgedeki mezhepsel-kültürel ağırlıkları ve propaganda aracılığıyla bölgenin kitlesel psikolojisini etkileyip hareket geçirebilme olanağına sahip olmasıdır. Bu çerçevede İranlı akademisyenler ve analizörlerin önerdikleri çözüm stratejileri bölgenin ekonomik kalkınması ve refah oranının yükseltilmesi, rejime yakın olan ve İran yasaları çerçevesinde faaliyet gösteren etnik ve mezhep grup ve kuruluÅŸlarla iÅŸbirliÄŸi ve yasal taleplerin devlet tarafından dikkate alınması, dış baÄŸlantıları olan Sünni din adamları ve etnik milliyetçilerini sıkı takip ve denetime almak ve gerektiÄŸinde sert bir ÅŸekilde müdahale etmek ve sınır güvenliÄŸini temin etmek amacıyla sınıra duvar çekmek gibi yöntemlerle fiziki engeller oluÅŸturup sınırı kapatmak gibi önerilere yoÄŸunlaÅŸmaktadır.



Dip Notlar



(1) Sistan bölgesi Zabol, Zehek, Nimruz, Hamun ve Hirmend kentlerinden oluÅŸmaktadır ve dünyanın en büyük tatlı su gölü bu bölgede bulunmaktadır.



(2) Beluçistan bölgesi Zahidan, Mircave, HaÅŸ, Seravan, Sibve Suran, Mihristan, İranÅŸehir, Bempur, Serbaz, Delgan, NikÅŸehir, Kasr-ı Kand, Çabahar ve Kenarek kentlerinden oluÅŸmaktadır.



(3) Bakınız: Ethnic Groups (Pakistan), CIA World Factbook.



(4) Bakınız: Iran: Library of Congress, Country Profile. Retrieved December 5, 2009.



(5) Bakınız: Afghanistan, CIA World Factbook. Retrieved December 5, 2009.



(6) Bakınız: Joshua Project (2006-10-28). “Baloch, Southern of Oman Ethnic People Profile”. Joshuaproject.net. Retrieved 2012-08-01.



(7) Bakınız: Languages of United Arab Emirates, Ethnologue.com (retrieved 5 December 2009.



(8) Bakınız: Joshuaproject: https://goo.gl/Dmi9uS (Son Erişim Tarihi: 14.07.2019).



(9) Bakınız: Kokaıslová, Pavla, Kokaısl Petr. Ethnic Identity of The Baloch People. Central Asia and The Caucasus. Journal of Social and Political Studies. Volume 13, Issue 3, 2012, p. 45-55.



(10) Beluçlar, Gülistan vilayetinde yoÄŸun olarak Kelale, GalikeÅŸ, Minu DeÅŸt, Ali Abad, AzadÅŸehir ve Gürgan kentlerinde yaÅŸamaktadırlar.



(11) Beluçlar, Mazenderan vilayetinde yoÄŸun olarak BehÅŸehir kentinin Yeke tut ve Yakup Lenge köylerinde yaÅŸamaktadır.



(12) Çabahar liman kenti 14 bin hektarlık geniÅŸliÄŸiyle Umman Denizi’nin kıyısında ve İran-Pakistan sınırının 70 KM uzaklığında bulunmaktadır.



(13) Sadri, Saide. Futuhi, Samet. Cucizade, Hatice. Tufan, Nesrin. (2012). Kenarek Limanı ve Sahillerinin Jeopolitik Konumunun Ülkenin GüneydoÄŸu GüvenliÄŸine Etkisi. I. Sınır Kentler ve Güvenlik Sempozyumu. Sistan ve Beluçistan Üniversitesi.



(14) Halili, Muhsin. MenÅŸadi, Murteza, Azmude, Fehmide. (2010) İran’ın GüneydoÄŸu Bölgesinin Kalkınmasının Jeo-ekonomik Gereksinimleri. Dış İliÅŸkiler Dergisi. Yıl. 3. Sayı. 4. SS.81-124.



(15) İbrahimzade, İsa. Musevi, Mir Necef. KeÅŸkuli Bakiri, Ali. (2017). Ülkenin GüneydoÄŸu Sınır Bölgelerinin Jeo-Ekonomik ve Jeo-Politik AraÅŸtırması ve Kalkınma Stratejileri (AraÅŸtırma ÖrneÄŸi: Sistan ve Beluçistan Vilayeti). CoÄŸrafya ve Kalkınma Dergisi. Yıl. 2017. Sayı. 42. SS. 1-26.



(16) Bu nüfus sayımına göre 2007 yılında Sistan ve Beluçistan vilayetinin toplam nüfusu 2,405,742 kiÅŸi olmuÅŸtur. Bu rakam 2016 yılında yapılan nüfus sayımına göre 2,775,014 kiÅŸiye yükselmiÅŸtir.



(17) Bu nüfusun büyük bir oranı Hanefi Sünnilerinden oluÅŸmaktadır.



(18) Zabol kenti sakinlerinin çoÄŸunluÄŸunu Åžiiler oluÅŸturmaktadır.



(19) İran’ın güney sahillerinde Afrika kökenli İranlılarından da yaÅŸadığı bilinmektedir. Afro-İranlı terimiyle ele alınan bu etnik grup İran’ın güney kısımlarının nüfusunun en az % 10-%15’i oluÅŸturmaktadır. Günümüzde Afro-İranlıların önemli bir bölümü Basra Körfezi’nin adaları ve İran’ın Hurmuzgan, Sistan ve Belucistan, Huzistan ve BuÅŸehir vilayetlerinde yaÅŸamaktadırlar. Ayrıca Fars ve Kerman vilayetlerinin güneyinde de ikamet ettikleri bilinmektedir. Sistan ve Beluçistan vilayetinde yaÅŸayan Afro-İranlılar bölgede yaÅŸayan diÄŸer etniklerle kaynaÅŸmaktan kaçınarak kendilerine özel bir kast sistemi geliÅŸtirmiÅŸler. Sistan ve Belucistan vilayetinin NikÅŸehir kentinin LaÅŸar ilçesinde yaÅŸayan bu grup, kendilerini Svaziland (eSwatini: Esvatini Krallığı) ve Mozambik kökenli Tsonga kabilelerine ait bilmektedirler ve Tsongaca konuÅŸmaktadırlar. (Bakınız: Afrika AraÅŸtırmacıları DerneÄŸi- İran’ın Unutulan Azınlığı: Afro-İranlılar- Babek Åžahit: https://goo.gl/axRj5o ).



(20) Bakınız: HeÅŸmeti Cedit, Mehdi. Nokrei, Ferhad. Hasanzade, Muhammed. (2016). Sistan ve Beluçistan Vilayetinin İç GüvenliÄŸine Yönelik Etnik ve Mezhepsel Grupların Faaliyetlerine Etkili Olan Nedenlerin AraÅŸtırılması (Seravan Kenti Etnik ve Mezhepsel Grupları ÖrneÄŸi). Savunma Siyaseti Dergisi. Sayı. 96. SS. 141-182.



Kaynakça



Kokaıslová, Pavla, Kokaısl Petr. Ethnic Identity of The Baloch People. Central Asia and The Caucasus. Journal of Social and Political Studies. Volume 13, Issue 3, 2012, p.45-55.



Sadri, Saide. Futuhi, Samet. Cucizade, Hatice. Tufan, Nesrin. (2012). Kenarek Limanı ve Sahillerinin Jeopolitik Konumunun Ülkenin GüneydoÄŸu GüvenliÄŸine Etkisi. I. Sınır Kentler ve Güvenlik Sempozyumu. Sistan ve Beluçistan Üniversitesi



Halili, Muhsin. MenÅŸadi, Murteza, Azmude, Fehmide. (2010) İran’ın GüneydoÄŸu Bölgesinin Kalkınmasının Jeo-ekonomik Gereksinimleri. Dış İliÅŸkiler Dergisi. Yıl. 3. Sayı. 4. SS.81-124.



İbrahimzade, İsa. Musevi, Mir Necef. KeÅŸkuli Bakiri, Ali. (2017). Ülkenin GüneydoÄŸu Sınır Bölgelerinin Jeo-Ekonomik ve Jeo-Politik AraÅŸtırması ve Kalkınma Stratejileri (AraÅŸtırma ÖrneÄŸi: Sistan ve Beluçistan Vilayeti). CoÄŸrafya ve Kalkınma Dergisi. Yıl. 2017. Sayı. 42. SS. 1-26.



Alipur, Abbas. HaÅŸimi, Seyyid Mustafa. Hüseyni, Seyyid Hüseyin. (2016). İran İslam Cumhuriyeti’nin Mukran (Umman) Sahilleri Bölgesi İçin Sürekli Güvenlik ve Kalkınma Perspektifiyle Planlama Stratejilerinin Önerimi. Savunma Stratejisi Dergisi. Sayı. 55. SS. 131-154.



Afrika AraÅŸtırmacıları DerneÄŸi- İran’ın Unutulan Azınlığı: Afro-İranlılar- Babek Åžahit: https://goo.gl/axRj5o



HeÅŸmeti Cedit, Mehdi. Nokrei, Ferhad. Hasanzade, Muhammed. (2016). Sistan ve Beluçistan Vilayetinin İç GüvenliÄŸine Yönelik Etnik ve Mezhepsel Grupların Faaliyetlerine Etkili Olan Nedenlerin AraÅŸtırılması (Seravan Kenti Etnik ve Mezhepsel Grupları ÖrneÄŸi). Savunma Siyaseti Dergisi. Sayı. 96. SS. 141-182.



Joshua Project (2006-10-28). “Baloch, Southern of Oman Ethnic People Profile”. Joshuaproject.net. Retrieved 2012-08-01.



Babek ÅžAHİT- Tebriz AraÅŸtırmaları Enstitüsü Uzmanı


Etiketler:
Bu haber toplam 130 defa okundu


YAZARLAR

Ger?? Duymayan Kalmas? Kalemiyet.Com